اولین اسکناس های چاپ شده در هر قاره کدامند؟
چرا اسکناس چاپ شد و چگونه اقتصاد انسانها را تغییر داد؟
از آغاز تاریخ، انسانها برای مبادله کالاها و خدمات، به استفاده از سکههای فلزی روی آوردند. سکههای طلا، نقره و مس تا مدتها استاندارد پرداختها بودند، اما مشکلاتی جدی داشتند: وزن زیاد، حمل دشوار، خطر سرقت و محدودیت منابع فلزی. همین مشکلات باعث شد که بشر به دنبال راهکاری نوین و سبکتر برای پول باشد.
پیشگام این تحول چین با سلسله سونگ بود که در قرن یازدهم میلادی نخستین اسکناس جهان را چاپ کرد. این برگهها ابتدا صرفاً رسیدهایی برای سپردههای تجاری بودند، اما خیلی زود به عنوان ابزار رسمی پرداخت جایگزین سکهها شدند. اعتماد عمومی به ارزش اسکناس، چالشی بود که همه کشورها در مسیر پول کاغذی با آن مواجه شدند.
در هر قاره، اولین اسکناسها نه تنها به حل مشکلات اقتصادی کمک کردند، بلکه به شکلی نوعی از عیان شدن فرهنگ، هنر و تکنولوژی آن ملت نیز محسوب شدند. در این مقاله، به بررسی اولین اسکناسهای چاپ شده درهر قاره میپردازیم و داستان خلق آنها، چگونگی چاپ، و نحوه نقد شدنشان را مرور میکنیم.
۱.شروع از آسیا – چین، زادگاه اولین پول کاغذی جهان
چین نخستین کشوری بود که به مفهوم پول کاغذی واقعی دست یافت. در سلسله سونگ، برگههای Jiaozi (交子) در حوالی سال ۱۰۲۳ میلادی چاپ شدند. این اسکناسها در ابتدا برای تسهیل تجارت در جاده ابریشم و کاهش وزن سکههای مسی طراحی شده بودند.
مواد اولیه این اسکناسها کاغذی ساختهشده از الیاف درخت توت و پنبه بود که دوام بالایی داشت. روی اسکناسها علائم دولتی و مهرهای رسمی حک میشد تا اعتماد مردم برای استفاده از آن بیشتر جلب شود. مردم میتوانستند این برگهها را در بانکها به سکههای فلزی تبدیل کنند.
این نوآوری، راه را برای اسکناسهای بعدی در سایر قارههای جهان هموار کرد و حتی بعدها در دوران حکومت مغولها به بخش وسیعی از آسیا منتقل شد. امروز نمونههای اصلی Jiaozi، جزو نایابترین و تاریخی ترین اسکناسهای جهان محسوب میشوند و در موزه ملی چین و موزه بریتانیا نگهداری میشوند.
۲. اروپا – سوئد و تولد بانکداری مدرن
شاید تا این لحظه نمی دانستید که در اروپا، نخستین اسکناس رسمی در سال ۱۶۶۱ میلادی توسط Stockholms Banco بانک استکهلم سوئد چاپ شد. این اسکناسها با نام Kreditivsedlar شناخته میشدند و هدف اصلی، جایگزینی سکههای مسی سنگین بود که گاهی چند کیلوگرم وزن داشتند.
اعتماد مردم به اسکناسهای تازه چاپشده، چالشی جدی بود. در ابتدا بسیاری از افراد به این برگهها اعتماد نداشتند و همین باعث شد بانک ها دچار بحران نقدینگی شوند. با وجود این شکست اولیه، تجربه سوئد مسیر تاسیس بانک مرکزی و شکلگیری بانکداری مدرن در اروپا را نیزهموار کرد.
طراحی اولیه این اسکناسها ساده و بهصورت دستنویس بود، اما معنای آن بسیار فراتر از ظاهرش بود: سوئد نخستین گام اروپا به سوی اقتصاد مبتنی بر پول کاغذی و اعتماد بانکی را برداشت و پیش گام چاپ پول در بین تمام کشورهای اروپایی حتی قدرتهایی مانند بریتانیا و فرانسه بود.
۳. آمریکای شمالی – ماساچوست و اسکناسهای مستعمرهای
در سال ۱۶۹۰ میلادی، مستعمره ماساچوست در آمریکا به دلیل کمبود سکه برای تأمین هزینه جنگ با فرانسه، نخستین اسکناس آمریکایی را چاپ کرد. این اسکناسها، که به نام Massachusetts Bay Colony Notes شناخته میشوند، به مردم وعده بازپرداخت در آینده را میدادند.
این تجربه، اولین نمونه پول اعتباری در دنیای جدید بود و پایهای برای توسعه نظام پولی ایالات متحده آمریکا شد تا پس از استقلال، ایالتهای مختلف اسکناسهای خود را چاپ کنند و این مسیر، در نهایت به تولد دلار آمریکا و نظام مالی پایدار دست یابند.
چنین اسکناسهایی نه تنها راه حل اقتصادی بودند، بلکه نمادی از اعتماد و هویت نوپای مستعمرهها نیز به شمار میآمدند.
۴. آفریقا – مصر، نقطه شروع پول کاغذی در قاره سیاه
قاره آفریقا سال ها دیرتر وارد دنیای اسکناس شد و نخستین اسکناس رسمی توسط کشور مصر در سال ۱۸۹۹ میلادی چاپ شد. ناشر این اسکناسها، بانک ملی مصر (National Bank of Egypt) بود و چاپ آن در بریتانیا (شرکت De La Rue) انجام شد.
اسکناسهای اولیه مصر شامل طراحیهای همزمان باستانی و مدرن بود؛ از جمله تصویر شتر اهرام و نیل و نوشتار دو زبانه عربی-انگلیسی. این اسکناسها نقش مهمی در تسهیل تجارت، بهویژه در کانال سوئز داشتند و پایه ای برای چاپ اسکناس در سایر کشورهای شمال آفریقا شد.
همچنین، اسکناسهای مصری نشاندهنده ترکیب فرهنگ، سیاست و اقتصاد در آغاز عصر پول کاغذی در سراسر آفریقا هستند و امروزه نسخههای قدیمی آنها در مجموعههای کلکسیونی بسیار نایاب یافت میشوند.
۵. اقیانوسیه – استرالیا و اسکناسهای نیو ساوت ولز
در استرالیا، نخستین اسکناس در سال ۱۸۱۷ میلادی توسط New South Wales Bank چاپ شد. دلیل اصلی چاپ این اسکناسها، کمبود شدید سکه در مستعمرههای تازه تأسیس بود و سکه به دلیل کم شدن فلز و همچنین سختی جابجایی آن، آرام جای خود را به اسکناس داد.
این اسکناسها در ابتدا دستنویس و با کاغذ واترمارک دار بودند تا از جعل جلوگیری شود. بعدها استرالیا پیشرو در تکنولوژی چاپ اسکناس پلیمر شد که دوام و امنیت بیشتری دارد و این کشور تا همین امروز نیز در حال انتشار اسکناس های پلیمری زیبا و مقاوم است و این اسکناس های پلیمری استرالیا به دلیل زیبایی چشم نواز و چاپ بسیار حرفه ای شان در سراسر جهان از جذابیت زیادی در میان کلکسیونر ها برخوردار هستند.
سیر تحول اسکناسهای استرالیا نشاندهنده تلاش یک مستعمره برای ایجاد اعتماد اقتصادی و جریان نقدی پایدار بودند و پایهای برای سیستم پولی ملی و همچنین قدرت و اعتبار گرفتن دلار کنونی استرالیا به شمار میروند.
جمعبندی؛ تحول پول و اعتماد انسان ها - ازاعتماد به سنگ تا اعتبار بخشی به کاغذ و پلاستیک
تاریخ اسکناس، داستان تحول اقتصاد و اعتماد عمومی است. از چین با جیاوزی آغاز شد، از سوئد با بحران بانک و نوآوری، از آمریکا با اسکناسهای مستعمرهای، از مصر با طراحیهای فرهنگی و اقتصادی، تا استرالیا و نوآوریهای چاپ، هر اسکناس نشاندهنده ترکیب سیاست، اقتصاد و فرهنگ آن کشور است.
این سیر تاریخی به ما یادآوری میکند که اسکناسها تنها ابزار معامله نیستند، بلکه بخش ارزشمند تاریخ فرهنگی و اقتصادی ملتها محسوب میشوند.
برای آشنایی بیشتر و خرید و داشتن اسکناسهای تاریخی و کلکسیونی بصورت تخصصی، گالری کلکسیون ۱۱۰ ؛ منبعی معتبر برای شما علاقهمندان و مجموعهداران حرفه ای ایران عزیزمان خواهد بود.